Każda kultura ma swoje indywidualne wzory zachowań, które osobom pochodzącym z innej kultury będą się wydawały dziwne czy wręcz niezrozumiałe. Im dystans miedzy obserwowaną kulturą a kulturą pochodzenia będzie większy tym trudniej będzie zrozumieć tę nową obserwowaną kulturę. Etnocentryzm jest jednym z podstawowych pojęć, kiedy mówimy o relacjach międzykulturowych [1].

Dylemat: Etnocentryzm versus relatywizm kulturowy
W antropologii dość wcześnie pojawił się dylemat, dotyczący tego, w jaki sposób badać inne kultury, czy na zasadzie etnocentryzmu, którego zwolennikami byli Radcliffe-Brown i Lévi-Strauss, czy też na zasadzie relatywizmu kulturowego, czyli w kategoriach sensów i wartości własnych w danej kulturze, czego zwolennikami byli między innymi tacy badacze kultury jak Geertz, Mead i Benedict. Mimo, iż współcześnie wydaje się dominować drugie ze wspomnianych podejść, to jednak należy zauważyć, iż wszelkie badanie obcej kultury zawsze stwarza problem przenoszenia kategorii pojęciowych, które każdy wyniósł z własnej kultury i przeniósł na kulturę badaną [2]. Nie tylko badacze doświadczają tego dylematu. Ludzie spotykając przedstawicieli innych kultur również dokonują analizy tego, co widzą, zatem również w ich widzeniu świata etnocentryzm odgrywa istotna rolę. Etnocentryzm jako postawa został zdefiniowany już dość dawno temu przez amerykańskiego socjologa Williama Grahama Sumnera jako pogląd, zgodnie z którym własna grupa jest centrum wszystkiego, a pozostałe grupy są oceniane z jej punktu widzenia [3]. Niektórzy badacze zwracają uwagę, iż etnocentryzm może być definiowany jako skłonność do postrzegania świata przez pryzmat własnych filtrów kulturowych, zatem niemal wszyscy jesteśmy etnocentryczni [1]. Ponieważ kultura jest źródłem naszej wiedzy o świecie, jest rodzajem „okularów przez które postrzegamy rzeczywistość” i jest wynikiem socjalizacji.

Podstawy etnocentryzmu
U podstaw etnocentryzmu leżą sądy o tym, co jest słuszne, moralne i racjonalne. Sądy te przenikają każdy aspekt istnienia kultury, od zupełnie nieistotnych do bardzo znaczących, np. dotyczących wyznawanej religii. Istnieje bardzo naturalna tendencja do wykorzystywania własnej kultury, jako punktu wyjścia przy ocenie zachowań innych ludzi i innych kultur [4]. Patrząc w ten sposób na świat człowiek nieświadomie postrzega inne kultury jakby były one częścią jego kręgu kulturowego i ocenia je według kryteriów związanych z własną kulturą. Często zakładamy, iż to, co jest typowe dla naszej kultury jest typowe w ogóle, niejako uniwersalne. Czasem to co akceptowane i pożądane w jednej kulturze, w innej jest absolutnie naganne i niepożądane. Dotyczy to wielu sfer życia społecznego. Wnioski jednak do których dochodzimy wykazując się takim podejściem będą fałszywe [3]. Jak stwierdzają Nanda i Warms etnocentryzm to pogląd, że nasza własna kultura jest lepsza od innych, zatem inne kultury powinny być mierzone stopniem, w jakim spełniają nasze standardy kulturowe. Jesteśmy etnocentryczni, gdy patrzymy na inne kultury przez wąski pryzmat naszej własnej kultury lub pozycji społecznej [4]. W procesie socjalizacji kształtują się nasze zachowania i oczekiwania wobec innych, ale również sposoby oceny tych zachowań i wzory reakcji emocjonalnych na te zachowania [1]. W szkole dziś dzieci niezależnie od regionu uczą się o swojej historii, swojej literaturze, swoim języku i jest to wszystko związane z budowaniem tożsamości, poczucia przynależności oraz poczuciem dumy z osiągnięć członków własnego społeczeństwa [4].
Mówiąc o perspektywie etnocentrycznej nie zawsze będziemy mówili o gorszym traktowaniem grup nienależących do wspólnoty, której my jesteśmy członkami [5]. Ponieważ nie jest możliwe zupełne odrzucenie własnej kultury, dlatego patrząc na inną kulturę warto przyjąć założenia relatywizmu kulturowego, w którym zakładamy, że formułowane twierdzenia, dotyczące rozumienia, czym jest prawda, sprawiedliwość, mają status lokalny. Tylko w tym ujęciu (lokalnym) posiadają one uchwytne znaczenie, czyli takie, które można ustalić. Podejście to zakłada, iż próbujemy zrozumieć odmienną kulturę według właściwych dla tej kultury kategorii. Oznacza to przede wszystkim, iż staramy się patrzeć na konkretną kulturę bez uprzedzeń i stereotypów. Przyjmując postawę relatywizmu kulturowego unikamy oczywistych pomyłek i nieporozumień [6].

Poziomy etnocentryzmu
Etnocentryzm można postrzegać jako mający trzy poziomy: pozytywny, negatywny i skrajnie negatywny. Pierwszy poziom to przekonanie, że własna kultura jest ważniejsza od wszystkich innych. Jest to związane z faktem, iż kultura wpływa na naszą tożsamość i wierzenia. Na poziomie negatywnym etnocentryzm zaczyna przybierać wymiar wartościujący, pojawia się przekonanie, że własna kultura jest centrum wszystkiego, a wszystkie inne kultury powinny być mierzone i oceniane według jej standardów. To ewoluuje, gdy jednostka lub grupa uważa, że jej osobiste przekonania i wartości są bezsprzecznie poprawne. Wreszcie w skrajnie negatywnej formie, nie wystarczy uważać swoją kulturę za najbardziej aktualną i użyteczną, dodatkowo pojawia się przekonanie, iż nasze wartości i zwyczaje powinny zostać przyjęte przez inne kultury. Niebezpieczeństwo etnocentryzmu polega na tym, że jest on najsilniejszy w odniesieniu do kwestii politycznych, moralnych i religijnych. W tych kontekstach łatwo jest pozwolić, aby ograniczone kulturowo poglądy przesłaniały racjonalność [4].

Przyjęcie postawy relatywizmu kulturowego jest zadaniem trudnym, ponieważ wymaga od ludzi zdobycia wiedzy dotyczącej innych kultur. Jest ona zawsze wynikiem pewnych przemyśleń. Jak wskazują W. Wilczyńska, M. Mackiewicz i J. Krajka namysł może wynikać po pierwsze z zauważenia ich złożoności i funkcjonalności w konkretnym lokalnym przypadku lub może wynikać z założenia, że nie da się uznać jednej kultury lub jej przejawów za lepszej niż inne [7].